Köy Enstitüleri’nin ruhu İzmir’de yaşatılıyor

İzmir Büyükşehir Belediyesi, Türkiye’nin aydınlanmasının en değerli adımlarından biri olan ve 1954 yılında kapatılan Köy Enstitüleri’nin anılarını Konak Tan Mahallesi’nde tarihi bir binada yaşatıyor. Genç Türkiye Cumhuriyeti’nin eğitimli, çağdaş, çağdaş jenerasyonlar yetiştirme amacının özgün projesi, Köy Enstitüleri Anı ve Kültür Evi’nde İzmirliler ile buluşmaya devam ediyor. 

İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin Cumhuriyetin 100. yılında açılışını yaptığı Köy Enstitüleri Anı ve Kültür Meskeni ziyaretçilerini ağırlamaya devam ediyor. İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Arşivi, Müzeler ve Kütüphaneler Şube Müdürlüğü ve Yeni Jenerasyon Köy Enstitülüler Derneği işbirliğiyle hayata geçirilen “Köy Enstitüleri Anı ve Kültür Evi” genç Türkiye Cumhuriyeti’nin eğitimli, çağdaş, çağdaş bir kuşak yetiştirme gayesinin özgün projesi olan Köy Enstitülerini husus alıyor.  Konak Tan Mahallesi’nde bulunan anı meskeni, devrin Köy Enstitüleri’nde okuyan öğrenciler tarafından yapılan, kullanılan araç ve gereçler, tarihi doküman, fotoğraf ve kayıt defterlerinin yanı sıra 600 kitap ve dijital kütüphanesiyle gelen ziyaretçilerin ilgi odağı olmaya devam ediyor. 

Dünya üzerindeki seçkin eğitim modellerinden birisi 

Köy Enstitüleri Anı ve Kültür Meskeni sorumlusu Özgür Ceylan, anı ve kültür meskeninin yapıldığı binanın evvelki durumunun epeyce berbat olduğunu, İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin binayı restore ettiğini hatırlattı. Ceylan, “Bu gördüğünüz anı ve kültür meskeni, Yeni Jenerasyon Köy Enstitülüler Derneği ile birlikte yaklaşık 2 yıl öncesinde başlayan bir araştırmanın standa dönüşmüş halidir. Burada hem Köy Enstitülerinde okumuş öğrencilerin kıssalarını hem de Köy Enstitülerinin kuruluş sürecine kadar birden fazla şeyi görmeniz mümkün. Dünya üzerindeki seçkin eğitim modellerinden birisi olan Köy Enstitüleri, yaparak ve yaşayarak öğrenme metodu üzerine kuruluyor. Zira yüzde 80 okuma ve yazması olmayan bir ülkeden bahsediyoruz ve köylerde bu oran daha da düşüyor. Köylerde birebir biçimde okuma yazma bilen çocuklara eğitim verilip tekrar köylerinde öğretmen olmaları sağlanıyor. Anı konutuna birinci başta Köy Enstitüleriyle direkt teması olan ziyaretçiler geldi lakin vakit içerisinde ziyaretçi kitlesi genişledi. Ama en ağır ilgiyi de öğretmenlerden görüyoruz. Bu da bizi daha çok keyifli ediyor” dedi. 

Muhakkak bir müzik aleti çalıyorlar, yabancı lisan biliyorlar

Dönemin Yüksek Köy Enstitüsü mezunlarından Mustafa Acar’ın kızı Ayşe Berrin Bayus ise bir aktiflik sırasında tesadüfen Yeni Nesil Köy Enstitüsü Derneği ile karşılaştığını ve babasından kalan anıları Köy Enstitüleri Anı ve Kültür Evi’ne bağışladığını belirtti. Anı meskeninde babasına ilişkin valizi de gösteren Ayşe Berrin Bayus, “Babam Mustafa Acar Ankara Hasanoğlan Köy Enstitüsü’ne gitmiş lakin orada bir bina bile yokmuş. Dersleri birinci etapta çadırlarda işlemişler. Ortada bir bina bile yokken okullarını kendileri yapıp o kurallarda tarih, kimya, fizik üzere dersleri okuyorlar. Ancak kendilerinden diğer bir şey de istiyorlar. Yalnızca eğitilmesi gereken çocuklar değil, eğitilmesi gereken bir toplum da var diyorlar. Bu yüzden okullarında arıcılık, hayvancılık, terzilik, çiftçilik, marangozluk, terzilik, halı dokuma üzere zanaat eğitimleri de var. Bu vasıfları edinmelerini istiyorlar ki gittikleri köyde kasabada evvel çocuğu eğitsin, sonra gidip halkı eğitsinler. 1940’ların Türkiye’sinden bahsediyorum, yüzlerce kitap okumuşlar. Kesinlikle bir müzik aleti çalıyorlar, yabancı lisan biliyorlar, spor yapıyorlar. Ben babamı daima nasıl hatırlıyorum biliyor musunuz? Ders vakti derste, ders olmadığı vakitlerde teneffüste bahçede çocuklarla. Ben hiçbir vakit babamın öğretmenler odasına gittiğini bile hatırlamıyorum.  Bir bakarsınız çocuklarla bahçede voleybol oynar, bir bakarsınız atölyeye gitmiş uçak modelleri yaparlar.  Kendisiyle gurur duyuyorum ve ona layık olmaya çalışıyorum” dedi.  

“O hafta ne yapıldıysa daima birlikte konuşup tartışıyorlar” 

Emekli olduktan sonra üretmeye devam etmeyi de babasından öğrendiğini belirten Ayşe Berrin Bayus, “Çünkü onun birinci şartı daima oydu. Herkes burayı merak etmeli, zira o okullarda şu an olmayan bir şey yapılıyordu. Hafta sonu okul temizlikçisinden tutun müdürüne kadar o hafta ne yapıldıysa daima birlikte konuşup tartışıyorlar. Bütün aksi fikirler demokratik bir ortamda konuşup bir karar alıyorlar, zati biz şu an onu yapsak arbedeler, gürültüler olmaz” diye konuştu. Ayşe Berrin Bayus, Köy Enstitüleri Anı ve Kültür Evi’ni hizmete açtıkları için de İzmir Büyükşehir Belediyesi’ne teşekkür etti. 

Eğer Köy Enstitülerini kapatmasalardı… 

Bağışçılardan Ahmet Gürel, İzmir için Köy Enstitüleri Anı ve Kültür Evi’nin çok değerli olduğunu, zira Türkiye’de öbür bir yerde örneğinin bulunmadığını söyledi. Birkaç belediyenin denediğini lakin başaramadığını belirten Gürel, ”İzmir Büyükşehir Belediyesi burayı kıymetlendirdi. Bu binanın içinde Köy Enstitülerinin torunları geziyor. Şunu da belirtmek istiyorum, Köy Enstitüleri yalnızca öğretmen yetiştirmiyordu. Otomobil tamirciliğinden tutun kaynakçılığa kadar öğrenen öğrenciler vardı. Birebir vakitte tabiplerimiz da vardı. Şayet Köy Enstitüleri’ni kapatmasalardı ilerideki süreçte üniversiteye dönseydi ülkede karanlığa dair bir şey kalmayacaktı” biçiminde konuştu.

Araştırma yapmak isteyenler için sağlam bir kaynak

Türkiye’nin eğitim problemleri üzerine uzun müddettir çalışmalar yürüttüğünü belirten bir öbür bağışçı Bekir Özgen ise “1970 yılından beri Köy Enstitüleri üzerinde çalışıyorum. Eğitim kavramı çok geniş lakin eğitim tarihimizde Köy Enstitüleri’nin ayrıcalıklı bir yeri var. Onun da yeterli bilinmesinde fayda var. Hem şimdiki gençlerimiz için hem yarınki jenerasyonlar için bunun bilinmesi gerekiyor. Köy Enstitüleri ile ilgili bilhassa akademik manada araştırma yapmak isteyen ve bu kanıyı yaymak isteyenler için sağlam bir kaynak burası” diye kaydetti. 

Böyle bir Anı Konutu bırakın Türkiye’yi dünyada tektir

Köy Enstitüleri vaktinde 4,5 yıl köy öğretmenliği yapan Mevlüt Kaplan, Türkiye’de İzmir’in birçok alanda birincilerin başşehri olduğunu belirterek, “İzmir’i bu açıdan çok severim. 1959 yılında İzmir’e geldikten sonra 23 yıl vazife yaptım. Ben özel olarak da bu türlü bir anı konutunu kurduğu için şahsen liderimiz Tunç Soyer’e teşekkür ederim. Cumhuriyetin 100. yılında bu türlü bir anı konutu yapılması bırakın Türkiye’yi dünyada tektir. Ben bu durumdan ötürü çok memnunum. Baktığım gördüğüm kadarıyla bu anı meskeni Türkiye’de hiç bir vilayet ve ilçede yok. Bizim en çok istediğimiz şeylerden biri buydu, sahip çıkılsın istedik ve Tunç lider sesimizi duydu” dedi.

Burası bir başlangıç

Yeni Nesil Köy Enstitüleri Genel Lideri Gökhan Bal, Köy Enstitüleri Anı ve Kültür Meskeni projesi için İzmir Büyükşehir Belediye Lideri Tunç Soyer ile masaya oturduklarını ve projeyi gerçekleştirdiklerini tabir ederek, “Köy Enstitüleri ile ilgili ülkemizde sempozyumdan tutun söyleşilere kadar birden fazla şey yapıldı fakat mahallî idare seviyesinde Köy Enstitüleri ismini taşıyan bir merkez kurulmadı. Biz şimdiki jenerasyonlar geçmişte nelerin yapıldığını, nasıl bir eğitim sürecinden geçildiğini görsün istedik ve İzmir Büyükşehir Belediyesi bu görüşümüzü önemsedi. İzmirliler çok rahatlıkla gelip artık burada dijital görüntülerle geçmişte yapılan her türlü eğitimi görebiliyorlar. Unutturulmak istenen tarih de burada tekrar canlandırıldı. Biz bu ulusal gerçeği derneğimiz olarak Türkiye’ye yaydığımızı da düşünüyoruz. Beşerler sahip çıkıyor. Burası bir başlangıç” halinde konuştu.

Öğrencilerin tahta bavulundan mandolinine dev arşiv 

Köy Enstitüleri Anı ve Kültür Meskeni, Türkiye Cumhuriyeti’nin aydınlanmasının temel taşı olan Köy Enstitülerinin yeri ve değerine dair içerikleri bir ortaya getirdi. Cumhuriyet Dönemi’nin birinci yıllarında temel eğitim, köy öğretmenleri, Köy Enstitülerinin kurucuları, mezunları ve günümüze kalanlar Anı Evi’nin temasını oluşturdu. Bağışçılardan devrin ruhunu yansıtan çeşitli nesne, evrak, fotoğraf ve gibisi malzeme derlendi. Bağışlanan nesneler ortasında; şahsen Köy Enstitüsü öğrencileri tarafından yapılmış ya da kullanılmış tahta bavul, saat, tuğla, mandolin, mandolin kutusu, rozet, marangoz rendesi üzere ders araçları yer alıyor. Ayrıyeten bağış yoluyla edinilen ve APİKAM arşivinden derlenen tarihi evrak, diploma, günlük, kayıt defterleri, ders notları, orjinal baskı fotoğraflar üzere gereçler de Anı Evi’nde ziyaretçilerin beğenisine sunuluyor.

Bilim insanları için dünya ölçeğinde bir kaynak

Köy Enstitüsü Anı ve Kültür Evi’nde bir araştırma kütüphanesi ve bir de dijital arşiv sistemi kuruldu. Kütüphanede yer alan tamamı Köy Enstitülerini bahis alan 600 kitap ve dijital arşive aktarılan 300’den fazla gereç ile Köy Enstitüleri alanında çalışan araştırmacılara kıymetli bir bilgi tabanı sağlıyor. Bu bilgi tabanına ziyaretçiler Anı Evi’nde yer alan tabletlerden ulaşabiliyor. Ayrıyeten anı konutunda tüm bağışçıların biyografi ve dijital evraklarına ulaşılabilecek bir kiosk ekranı da bulunuyor. Böylece Köy Enstitüleri Anı ve Kültür Meskeni, yalnızca İzmir’de değil Türkiye ve dünya çapında Köy Enstitüleri alanında araştırma yapan akademisyen, tarihçi ve araştırmacılar için kıymetli bir müracaat merkezi misyonu de görüyor.

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı